Konkurs na koncepcję architektoniczną Muzeum Powstania Warszawskiego

Projekt Muzeum Powstania Warszawskiego w zabytkowych wnętrzach Elektrowni Tramwajowej w Warszawie podporządkowany został regule swobodnego kształtowania przestrzeni muzealnej przez muzeologów i konserwatorów zbiorów. Zakładamy, że programowane będą najnowocześniejsze istniejące formy udostępniania zbiorów, zarówno w ekspozycjach stałych jak i zmiennych.

W 1944r. władze Polskiego Państwa Podziemnego i Powstańcy mieli rację. Podjęta w obliczu dwóch wrogów – hitlerowskiego okupanta i sowieckich wojsk, decyzja okazuje się po prawie 60 latach jedyną właściwą. W krytycznej sytuacji politycznej i wojskowej walczono o zachowanie honoru i godności Narodu. Przez pięćdziesiąt lat sowieckiej dominacji ów honor i godność stały się fundamentem odrodzenia i niepodległości Państwa Polskiego.
Dzisiejszy pejzaż Warszawy, z darem Stalina – Pałacem Kultury i komercyjnymi wieżowymi pomnikami gospodarki rynkowej, pozostaje niemową wobec wszystkich tych epokowych wydarzeń w historii Stolicy i Kraju.

Iglica Bohaterów Powstania Warszawskiego w czytelny sposób daje świadectwo rozpoczęcia nowej epoki państwowości polskiej po II wojnie światowej i roli Powstania Warszawskiego jako jednego z jej fundamentów. Wysokość Iglicy 350m czyni z niej najwyższy element panoramy Warszawy i symbolicznie odsyła na ich należne miejsce takie budynki jak Pałac Kultury i Nauki (ok. 230m) i komercyjne wieżowce: WTT (ok.180m), WFC (ok. 150m), itp. Pojawienie się w sylwecie Warszawy Iglicy Bohaterów Powstania Warszawskiego jest rozmyślnym gestem: Iglica stanowi jasny, jednoznaczny znak i symbol zwycięstwa Powstania Warszawskiego w perspektywie historycznej i politycznej.

Park Wolności to przestrzeń użytkowa budowana poprzez wielowątkowe, wzajemnie przenikające się warstwy symboliczne. Symbole te tworzone są prostymi acz przemyślanymi układami krajobrazowo-materiałowymi. Scenariusze funkcjonalno-przestrzenne Parku mają na celu:
• złożenie hołdu Powstańcom w sposób unikający niepotrzebnej martyrologii i atmosfery cmentarza; pokazanie, że dzięki Powstaniu mógł odrodzić się Naród, a kolejne pokolenia mogą wychowywać dzieci w wolnym Kraju.
• zmaterializowanie nazwisk i stopni wojskowych Powstańców na stałych elementach przestrzennych, w formie i treści godnej osiągnięć Sztuki współczesnej i jej środków przekazu;
• uświadomienie współczesnemu odbiorcy i młodzieży liczebności Powstańców, ich siły oraz jakości organizacyjnej i rozmiarów struktur Polskiego Państwa Podziemnego, bez precedensu w historii nowożytnej Europy;
• zapisanie w formie abstrakcyjnej i symbolicznej elementów poznawczych i faktograficznych dotyczących Powstania Warszawskiego takich jak: topografia walk i położenia oddziałów, specyfikę walki we wzajemnie odciętych od siebie dzielnicach miasta, nieskończenie wielką liczbę indywidualnych historii, losów oraz relacji i pojmowania zdarzeń;
• wzbudzenie w odwiedzających Park głębokiej i osobistej refleksji nad samym sobą, podjęcie próby indywidualnej odpowiedzi na pytanie: jak ja zachowałbym się w tamtej powstańczej rzeczywistości?, czy zaryzykowałbym życie swoje i najbliższych? Refleksja tego rodzaju powinna uświadomić każdemu ogrom bohaterstwa lub podłości, odwagi lub tchórzostwa, honoru lub upodlenia, wobec których w takich momentach historii staje każdy człowiek. Suma indywidualnych odpowiedzi składa się wtedy na honor lub upadek narodu, państwa czy rodziny…
• stworzenie odpowiedniej przestrzeni zewnętrznej na cele zgromadzeń rocznicowych, świąt państwowych lub kościelnych, koncertów okolicznościowych;
• zdefiniowanie Parku żyjącego, w którym strefom ciszy i refleksji towarzyszą, w bezpiecznej odległości, przestrzenie zabaw letnich i zimowych dla dzieci. Możliwość przejścia od historycznego poznania, refleksji do gwaru dziecięcej zabawy w Polskiej Warszawie może być właściwym symbolem dla analizy od przyczyn do skutków wydarzeń 1944 roku.

Plac Powstańców. Do Parku Wolności przychodzimy ze strony miasta jedną z kładek przerzuconych nad trawiastą fosą. Na wybrukowanym, trójkątnym placu wejściowym – Placu Powstańców, napotykamy 1000 tablic szklanych, prostokątnych o szerokości 60cm i wysokości 200cm, stojących w szyku apelowym. Na każdej tablicy, na jej awersie i rewersie wypisane są nazwiska, pseudonimy i stopnie wojskowe Powstańców. Przewidywaną zasadą jest umieszczenie na każdej tablicy nazwisk żołnierzy z jednego oddziału: plutonu lub kompanii. Część tablic będzie bezimienna, przynależąc do nienazwanych z nazwiska bohaterów wśród ludności cywilnej Warszawy. Kolejne losy ludzkie stoją w szeregach, ramię w ramię, jeden za drugim. Niepokonani witają odwiedzających w szyku regularnej armii. W czasie uroczystości rocznicowych lub państwowych część publiczności może w nich uczestniczyć stojąc pośród szklanych symboli – towarzyszy broni i postaci Historii. Tablice wykonane są ze szkła – materiału na pozór kruchego jak ludzkie życie. To tylko pozory, gdyż niezniszczalność ludzkiego życia może polegać na wartości jego dokonań i pamięci przekazanej następnym pokoleniom. Tablice są przeźroczyste, pełne światła niczym ucieleśnienie ideału. W dzień promienie światła słonecznego załamią się w szkle, rozszczepiając i przekształcając się w tęczę kolorów. Po zmierzchu światło sztuczne umieszczone pod poziomem brukowanego placu w planie każdej tablicy rozświetli ją załamując się na nazwiskach Powstańców. Deszcz i śnieg dodadzą tej symbolice dodatkowej dramaturgii i znaczeń. Również w brukowanej nawierzchni placu, na którym stoją tablice, są umieszczone w formie abstrakcyjnego rysunku kamienne wieloboczne płyty licujące się z brukiem. W zamyśle projektu symbolizują one dzielnice Warszawy i Zgrupowania Powstańcze, które prowadziły walkę oddzielone od siebie wzajemnie wojskami nieprzyjaciela. Linie świetlne, prowadzone w bruku na pozór przypadkowo i tworzące abstrakcyjną kompozycję, łączą niektóre z dzielnic i Zgrupowań, na wzór kontaktów i przemieszczeń między oddziałami i Powstańcami.

Plac Wolności, usytuowany pomiędzy budynkami A i B zaprojektowany został jako prostokątny plac zgromadzeń. Zimą zamieni się w gigantyczne lodowisko, przy którym stanie Bożonarodzeniowa choinka, a gwar jeżdżących na łyżwach dzieci wypełni okolicę. Przez większość roku Plac będzie służył zgromadzeniom oraz seansom kinowym pod welum.