Konkurs na Muzeum Wojska Polskiego na Cytadeli Warszawskiej – Wyróżnienie

Projekt konkursowy Muzeum Wojska Polskiego na Cytadeli Warszawskiej

Budynek Muzeum Wojska Polskiego został zaprojektowany w centralnej części Cytadeli wokół Placu Gwardii, planowanego na przecięciu osi Brama Straceń – Aleja Wojska Polskiego i ulicy Gwardii.
Lokalizacja Placu Gwardii została określona w miejscu historycznego dziedzińca wokół którego powstały koszary Gwardii Pieszej i Koronnej, istniejące na długo przed zniszczeniem Żoliborza przez rosyjskiego zaborcę w 1832r. i budową Cytadeli. Plac Gwardii zdefiniowano w projekcie jako symboliczne i funkcjonalne centrum założenia urbanistycznego. Plac Gwardii posiada funkcję monumentalnej przestrzeni dla uroczystości wojskowych i państwowych oraz imprez plenerowych dla szerokiej publiczności, a także zaprojektowany jest jako dziedziniec wejściowy do projektowanego budynku Muzeum Wojska Polskiego. Skala zaprojektowanego placu o wymiarach 120x120m umożliwia wszechstronną aranżację różnorodnych manifestacji, uroczystych spotkań związanych z obchodami świąt państwowych i rocznic, wydarzeń historycznych i wszelkich inscenizacji multimedialnych, dydaktycznych oraz ludycznych, projekcji filmowych i prezentacji teatralnych i para-teatralnych.
Oczywiście, oprócz zalet funkcjonalno-programowych monumentalna w formie i semantyce przestrzeń placu niesie za sobą podstawowe znaczenie symboliczne i przesłanie o wielowiekowej tradycji i historii oręża polskiego oraz jego trwałej roli w historii polskiego Narodu i Państwa.

Nadano specjalną rangę historycznemu przebiegowi północ – południe ulicy Gwardii, w nawiązaniu do której rozwijała się do XIX w. dzielnica Żoliborz. Uzyskano ten efekt urbanistyczny poprzez utworzenie poszerzonej pieszo-jezdnej Alei Gwardii, przecinającej Plac. Funkcjonalne nadwieszenie projektowanego budynku Muzeum nad Aleją Gwardii umożliwia bezkolizyjne wprowadzenie na Plac defilad, kolumn pieszych i samochodowych, podczas wojskowych i państwowych uroczystości lub innych wydarzeń.
Wybrukowana Aleja Gwardii historycznie łącząca Stare Miasto z koszarami wiąże w proponowanym rozwiązaniu docelowym południowe bramy Cytadeli z centrum całego założenia urbanistycznego – dziedzińcem, wokół którego zaprojektowano budynek Muzeum Wojska Polskiego, a dalej z Pawilonem X i północną częścią Cytadeli.

Drugą oś kompozycyjną historycznego układu urbanistycznego – Aleję Wojska Polskiego wykorzystano inspirując się planami powstałymi po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918r. : Zniszczenie Żoliborza i budowa Cytadeli nadające temu terenowi znaczenie symbolu opresji czasów rozbiorowych zaowocowało bowiem w II Rzeczypospolitej planami równie symbolicznymi – utrwalającymi na nowo odzyskaną niepodległość poprzez ponowne, symboliczne połączenie tego terenu z miastem. W celu utrwalenia tej ostatniej symboliki niepodległej II Rzeczpospolitej projektowany budynek, także jego dziedziniec wewnętrzny i jego główne wejście, umieściliśmy na osi monumentalnego założenia Aleja Wojska Polskiego – Plac Inwalidów – Plac Grunwaldzki.
W projekcie nakreślono połączenie Cytadeli z Aleją Wojska Polskiego poprzez dwie kładki- mosty piesze, przewieszone nad fosą. Kładki stanowią dojścia piesze i dojazdy rowerowe w rejon kazamat i ponad nimi na przedpole budynku dawnego składu artyleryjskiego, którego mury flankują wejście na plac przed projektowanym budynkiem Muzeum. Dzięki idei przestrzeni wystawienniczych umieszczonych spiralnie na ciągłej platformie i regularnie, lekko wspinającej się po kwadratowym obwodzie Muzeum, projektowany gmach unosi się nad ziemią i pozwala na wgląd i przejście od osi Alei Wojska Polskiego na Plac Gwardii – dziedziniec Muzeum, a dalej na wschód i w rejon Bramy Straceń. Dzięki tej swoistej i unikalnej morfologii gmachu lewitującego monumentalnie nad naturalnym terenem Cytadeli obie prostopadłe do siebie osie urbanistyczne prowadzą wzrok i gości Muzeum pod gmachem we wszystkich kierunkach świata, a sam Plac Gwardii staje się tego świata elementem centralnym zarówno formalnie jak i symbolicznie zwieńczony i obwiedziony spiralą muzealną wnoszącą się ku niebu.

Z punktu widzenia swej struktury funkcjonalnej Muzeum Wojska Polskiego jest zaprojektowane jako łagodnie wznosząca się platforma opasująca dziedziniec o majestatycznym, ponadczasowym planie kwadratu. Częściowo wyłaniający się z oskarpowań pejzażowych, a częściowo ukryty w nich budynek wykorzystuje i rozwija ideę pejzażu, w tym pejzażu budowli obronnych, w którym zacierają się granice między budynkiem a otoczeniem, jak w fortyfikacjach militarnych lub umocnieniach obronnych i ćwiczebnych znanych z historii wojskowości polskiej oraz europejskiej.
Ciąg modułów ekspozycyjnych rozmieszczonych wzdłuż łagodnie, acz regularnie w 1.35-1.9 % spadku, opadającej lub, w zależności od przyjętego kierunku zwiedzania, wznoszącej się po spirali platformy budynku tworzy pełen program dwóch alternatywnych, opcjonalnych „ścieżek zwiedzania” mających swój początek w holu głównym, do wyboru: na tzw. kondygnacji +2, kondygnacji 0 komunikującej z dziedzińcem lub kondygnacją -2 komunikującej z kolei z wystawami czasowymi i parkingami na poziomach -2 i -1. Łagodny spadek sprowadza zwiedzających na poziom dziedzińca wejściowego „Placu Gwardii” lub alternatywnie wprowadza z kondygnacji -1/-2 na szczyt gmachu bez konieczności korzystania z jakichkolwiek urządzeń mechanicznych komunikacji pionowej lub schodów.
Taka konfiguracja funkcjonalna gmachu ma kapitalne znaczenie dla swobody kształtowania przestrzeni wystawienniczej, to jest przestrzeni fizycznej i mentalnej, świadomej i podświadomej widza. Usunięcie z drogi zwiedzania w całym Muzeum „przeszkód terenowych” – schodów, wind etc. stających się „przeszkodami percepcyjno – mentalnymi” otwiera niezakłócone pole do działania nowych konceptów muzeologicznych, sposobu organizacji wystaw i ich scenariuszy. Taka przyjazna morfologia funkcjonalna gmachu pozwoli prawdopodobnie skupić się ekipie programującej na współczesnym wykorzystaniu nowoczesnych procesów poznawczych i asocjacyjnych działających na świadomość i podświadomość widza w połączeniu z architekturą.

Nadwieszenie opadającej/wznoszącej się nad terenem, po kwadracie spiralnej platformy gmachu i oparcie go na czterech narożnikowych trzonach – powoduje uzyskanie przekrytego „wolnego parteru” i nadaje monumentalnej bryle muzeum symboliczną lekkość, tworząc stosowną do funkcji przestrzeń emocji i symboliki. W warstwie funkcjonalnej natomiast, taka topografia gmachu nie ogranicza połączeń realizowanych w poziomie terenu w osiach północ – południe i wschód – zachód oraz umożliwia relacje wzrokowe z innymi elementami zagospodarowania terenu Cytadeli, zachowując jednocześnie jednorodność, ciągłość pierzei placu – dziedzińca. Fakt lewitowania budynku nad terenem został oczywiście wykorzystany także w celu zorganizowania pod gmachem, jako naturalnym zadaszeniem, ekspozycji plenerowych opadających łagodnie w kierunku jednego z wejść do budynku, a znajdujących się pod wiszącą nad nami jego bryłą i masą. Proporcje otwarć i perspektyw, w tak stworzonej przestrzeni same w sobie budują scenograficzną narrację, pełną emocji i znaczeń.

Skojarzenia z fortyfikacjami, polami bitewnymi, wojskowymi umocnieniami i transzejami strzelniczymi, zamaskowanymi umocnieniami są tutaj jak najbardziej uzasadnione. Ta semantycznie budowana emocjonalna przestrzeń architektoniczna otwiera się przekornie i symbolicznie długimi i panoramicznymi widokami na otaczający Muzeum świat przyrody ożywionej, trwałej i niezmiennie towarzyszącej Historii.
Główny hol wejściowy znajduje się we wschodnim skrzydle budynku. Jest to wielokondygnacyjna przestrzeń łącząca wertykalnie wszystkie poziomy gmachu i umożliwiająca wejście przez nią do wszystkich rejonów budynku, to jest: z poziomu wewnętrznego dziedzińca, z obu poziomów parkingu tj. autokarowego i osobowego (-2, -1) ze wspomnianych ekspozycji plenerowych oraz z zewnętrznej pochylni wejściowej umieszczonej na koronie stworzonego przez nas fortecznego oskarpowania, której kulminację stanowi taras z widokiem o otwarciu 360° na Wisłę i panoramę Pragi oraz całą Warszawę. Przestronny, wysoki i monumentalny hol wejściowy oświetlony zenitalnie i bocznie filtrowanym łagodnym światłem naturalnym spełnia również funkcję przestrzeni reprezentacyjnej, w której będą odbywać się otwarcia wystaw, oficjalne ceremonie i uroczystości, spotkania z dyplomatami i głowami Państw w asyście setek zaproszonych gości rozmieszczonych jak w teatrze na różnych poziomach.
Narożnikowe rozmieszczenie elementów pionowej ewakuacji p.poż i pionowej komunikacji budynku w postaci zespołów wind i klatek schodowych dostępnych dla publiczności, umożliwia ewentualne wariantowe scenariusze włączania się w dowolnym narożniku gmachu do łagodnie opadających, okalających dziedziniec na historycznym planie kwadratu, „ścieżek zwiedzania” w dowolnym ich miejscu.
Szklane podłogi w stropach pozwalają łączyć wizualnie i mentalnie różne przestrzenie ekspozycyjne i różne światy ekspozycji. W narożniku północno – zachodnim dodatkowy „skrót” łączy dwie kondygnacje po przeciwprostokątnej planu narożnika budując atrakcyjne przestrzenie i swoisty balkon ze schodami dla obserwacji wydarzeń na dziedzińcu. Otwarcia widokowe w elewacjach i otwarcia w dachu pozwalają na kontakt z otoczeniem i pejzażem lub na oświetlenie wnętrz filtrowanym, łagodnym światłem dziennym w sposób każdorazowo kontrolowany pozwalając na odpowiednie zmniejszenie lub zwiększenie tego dziennego oświetlenia do całkowitego zaciemnienia włącznie.